تحولات اجتماعي در سايه قيام علم و عقل

از نظر قرآن، تحولات اجتماعی هر چند مرتبط با نفس انسانی رخ می نماید: اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ؛ خدا در امور قومی تغییر نمی دهد تا زمانی که آنان در نفوس خودشان تغییر دهند.(رعد، آیه 11)

اما در همین آیه بیان شده است که این تغییرات اجتماعی زمانی شکل می گیرد که گروه از مردمان این تغییر را در خودشان ایجاد کرده باشد.

البته از نظر قرآن تا مردم «قوم طغیانگر» یعنیقَوْمٌ طَاغُونَ(ذاریات، آیه 53؛ طور، آیه 32) باشند و طغیان در آنان نهادینه و «مقوم ذات» آنان باشد، نمی توان امید داشت که تغییرات اجتماعی مثبت و سازنده ای رخ دهد؛ بلکه باید این مردم به جایی برسند که قیام آنان بر اساس علم و عقل باشد؛ چرا که اصولا علم و عقل در قالب عالم و خردمند شدن نقش اساسی دارد. البته این زمانی است که توده های مردم یک صدا شده و با هم قیام کنند؛ چنان که خدا می فرماید: لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ؛ تا زمانی که توده های مردم به قسط قیام کنند.(حدید، آیه 25)

در این آیه قیام به قسط از سوی توده های مردم به شکل همگانی مطرح شده است؛ چنین قیامی است که می تواند تغییرات اجتماعی مثبتی را موجب شود؛ اما حقیقت آن است که بقای این انقلاب و تغییر اجتماعی زمانی استمرار و تداوم مثبت خواهد داشت که این توده های مردم به قومی تبدیل شوند که دنبال علم می روند و بر اساس خرد عمل و رفتار می کنند. از این روست که خداوند بر دو اصطلاح تاکید دارد و می فرماید: لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ(بقره، آیه 230) و لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ(رعد، آیه 4)

به این معنا که علم و عقل باید در مردمی به شکل مقوم ذات در آید تا این جریان قیام به قسط و عدالت قسطی ماندگار باشد و تغییر اجتماعی به سرانجام و فرجام خود برسد.