شکر و استغفار در بلايا

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، از سنت های الهی حاکم بر جان و جامعه انسانی، سنت ابتلاء و فتنه است.(انبیاء، آیه 35؛ عنکبوت، آیات 2 و 3) بر اساس این سنت الهی، هر انسان و امتی خواه و ناخواه گرفتار انواع و اقسام ابتلائات و فتنه ها می شوند که شامل شرور و خیرات است.(انبیاء، آیه 35) البته شرور بیش تر از خیرات است و مصبیت های که انسان چیزی از دست می دهد و با کمبود و نقصی در جان و مال مواجه می شود بیش تر از خیراتی از مال و فرزند به او می رسد که بدان ابتلا می شود.(همان؛ بقره، آیات 155 تا 157)

از نظر قرآن، انسان در شرایط ابتلا ممکن است واکنش های هیجانی انجام دهد که نادرست و بیهوده است؛ برخی هنگامی که با ابتلا به خیری هم چون مال و فرزند مواجه می شوند، فرحناک شده و به شادی افراطی اقدام می کنند؛ چنان که هنگام ابتلا به شرور آنان را به اندوه می افکند و حزین می شوند تا جایی که گویی دنیا به آخر رسیده و تمام کشتی هایش غرق شده است. از نظر قرآن هر دو نوع کنش و واکنش نادرست است؛ زیرا هر چیزی از خیر و شر بر اساس تقدیر الهی در طول سال یا عمر به او می رسد، چیزی نیست که انسان را به حزن یا فرح اندازد(حدید، آیات 22 و 23)، بلکه انسان می بایست در این موارد «صبر» پیشه کند و بر مصیبت های خوب و بد ابتلایی الهی صبر پیشه گیرد و در مقام صابرین بدون جزع و فزع و حزن و فرح، اقداماتی انجام دهد که به نظر شگفت انگیز است؛ زیرا بر اساس آموزه های الهی قرآن، انسان در هر حال می بایست «الحمدلله رب العالمین» بگوید و به این نکته توجه داشته باشد که همه ملک الهی هستند و خدا مالک است و در ملک خویش هر تصرفی کند، بر اساس حکمت و اهداف کمالی است.(بقره، آیات 155 تا 157)

البته انسان برای آن که هماره خود را تحت مغفرت الهی قرار دهد و از غفران الهی بهره مند شود، حتی در فتنه ها می بایست اهل شکر و استغفار و حمد باشد. پس مصیبت زده در هر حال، حمد خدا گوید و شکر قلبی و زبانی و عملی داشته باشد که خدا عنایتی به او کرده و او را در شرایط فتنه قرار داده تا نه تنها ظرفیت او را بسنجد یا او را بیدار کند ، بلکه او را به کمالی برساند که تنها در سایه فتنه و ابتلا قابل دست یابی است.

البته از نظر قرآن کریم، غفران الهی عامل مهم در دفع یا رفع بلایا و جلب محبت و نعمت الهی است.(نوح، آیات 10 تا 12؛ فتح، آیات 1 و ) بنابراین، انسان مومن هنگام مواجه به انواع مصیبت ها و بلایا می بایست حمد خدا گوید و شکرگزار خدا باشد و استغفار و طلب غفران کند؛ زیرا حتی اگر این مصبیت ها و بلایا از باب کیفری و مجازات باشد، می بایست با استغفار از خدا رفع آن را خواست و محبت و نعمتی را به او بدهد.

امام باقر(ع) بر اساس آموزه های وحیانی قرآن می فرماید: هنگامی که به بلایایی مبتلا شدیم، به جای آن که استعاذه کرده و از آن بلا به خدا پناه بریم، او را شکر کرده و طلب مغفرت نماییم.(بحارالانوار، ج 72، ص 16)

شاید دلیل بر این که نباید در بلایا استعاذه کرد و به خدا پناه برد، برای این است که بلایا باید باشد و نمی بایست خود را از بلا و فتنه دور نگه داشت؛ زیرا فتنه ها و بلایا بر اساس آموزه های قرآنی فواید و آثار بسیاری دارد که از مهم ترین آنها کمال یابی انسان، سنجش ظرفیت و جداسازی حق وباطل و صادق و کاذب و مانند آنها است. بنابراین، نمی بایست از بلایا و فتنه ها فرار کرد، بلکه باید در فتنه ها خود و دیگران را شناخت و از آنها برای کمال یابی و ارتقای ظرفیت خویش استفاده کرد و شرح صدر و میزان صبر و آستانه تحمل خویش و جامعه را سنجید.(بقره، آیات 155 تا 157و 143؛ آل عمران، آیات 140 و 166 و 167؛ مائده، آیه 94؛ حج، آیات 53 و 54)