پيوند توسل مادي و معنوي

خداوند در قرآن می فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ اى کسانى که ایمان آورده‏ اید! از خدا پروا کنید و به سوی او وسیله و توسل تقرب بجویید و در راهش جهاد کنید باشد که رستگار شوید.(مائده ، آیه 35)

از نظر قرآن، توسل و فراهم آوری وسایل می تواند مادی و غیر مادی باشد. این که انسان اسباب مادی چیزی را فراهم آورد و آن را وسیله ای برای رسیدن به هدف قرار دهد، راه عقلی و نقلی است. خداوند در آیاتی از جمله در آیات 84 و 85 و 89 و 92 سوره کهف از پیروی اسباب رسیدن به مقصد و مقصود سخن گفته است؛ زیرا بدون پیروی از اسباب نمی توان به هدف رسید؛ چرا که هر چیزی در جهان بر اساس اسباب جریان می یابد که شناخت و استفاده از آن لازم است. در روایت آمده است: ابی الله ان تجری الاشیاء الا باسبابها؛ خدا ابا دارد که امور و چیزها جز به اسباب آن جریان یابد.

بنابراین، شناخت اسباب و نیز فراهم آوری وسایل هر کاری لازمه زندگی است. اما این وسایل تنها مادی نیست؛ چنان که اسباب نیز تنها مادی نیست؛ بلکه اسباب و وسایل می تواند مادی و غیر مادی باشد.

خدا می فرماید: أُولَئِکَ الَّذِینَ یَدْعُونَ یَبْتَغُونَ إِلَى رَبِّهِمُ الْوَسِیلَةَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ وَیَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَیَخَافُونَ عَذَابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّکَ کَانَ مَحْذُورًا ؛ آن کسانى را که ایشان مى‏ خوانند [خود] به سوى پروردگارشان وسیله تقرب مى ‏جویند [تا بدانند] کدام یک از آنها [به او] نزدیکترند و به رحمت وى امیدوارند و از عذابش مى‏ ترسند چرا که عذاب پروردگارت همواره در خور پرهیز است. (اسراء، آیه 57)

در آیه 56 سوره اسراء، بیان شده که به جای غیر خدا، خدا را بخوانید که مالک امور است نه کسانی که مالک چیزی نیست و نمی تواند دفع ضرری کند. پس خداوند یکی از وسایل غیر مادی است که می توان به او مشکلات را حل و فصل کرد و کشف و دفع ضرر نمود.

مومن باید این گونه باشد؛ چرا که هم اسباب مادی و معنوی را می شناسد و هم از وسایل مادی و غیر مادی بهره می برد. عقل خویش را به کار می گیرد و با این حال اهل توسل به دعا و نماز برای تحقق آن است. در حقیقت اراده عزمی خود را با مشیت الهی و اراده خدایی پیوند می زند؛ چنان که خداوند می فرماید: فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ؛ پس هر گاه عزم بر انجام کاری گرفتی پس توکل بر خدا کن ؛ چرا که خداوند متوکلین را دوست می دارد.(آل عمران، آیه 159)

پس توسل مادی و غیر مادی در راستای توکل بر خدا است؛ البته مومن می داند که این وسایل مادی و معنوی تا جایی کارآیی دارد که مخالف حکمت الهی نباشد؛ زیرا امام سجاد(ع) می فرماید: یا من لاتبدل حکمته الوسایل؛ ای خدایی که وسایل حکمت او را تبدیل نمی کند.