اميد از نااميد

انسان برخی از ابزارها و اسباب را برای برخی مقاصد مفیدتر و سازنده تر می داند. ا زاین روست که برای هر کاری از ابزاری خاص استفاده کرده و وسیله مخصوص آن را تهیه می کند. وقتی می خواهد به درون چاه برود یا از صخره ای بالا رود طناب و ریسمانی تهیه می کند یا نردبانی فراهم می آورد؛ مثلا بهره گیری از اسباب و وسایل مخصوص دریا و استفاده از کشتی در سفر دریایی و از شتر و اتومبیل بیابانی در سفر بیابان و مانند آن ها از آموزه های عقلانی است.

از نظر قرآن و روایات دنیا دارالاسباب و جهانی علت و معلولی و سبب و مسببی است و برای هر کاری باید اسباب درست و مناسب را شناخت و به کار گرفت.امام صادق(ع) می فرماید: أبَى اللّهُ أن یُجرِیَ الأشیاءَ إلاّ بِأسبابٍ ، فَجَعَلَ لِکُلِّ شَیءٍ سَبَبا و جَعَلَ لِکُلِّ سَبَبٍ شَرْحا ، و جَعَلَ لِکُلِّ شَرْحٍ عِلما ، و جَعَلَ لِکُلِّ عِلمٍ بابا ناطِقا ، عَرَفَهُ مَن عَرَفَهُ ، و جَهِلَهُ مَن جَهِلَهُ ، ذاکَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله و نَحنُ ؛  خداوند ابا دارد از این که چیزها (امور) را جز از طریق اسباب فراهم آورد . از این رو ، براى هر چیزى ، سببى قرار داده، و براى هر سبب ، بیانى، و براى هر بیان ، دانشى، و براى هر دانشى ، درى . گویا هر که آن در را شناخت ، علم را فهمید و هر کس آن را نشناخت ، جاهل ماند . آن در، همان رسول خدا صلى الله علیه و آله و ما هستیم .(الکافی ، ج 1، ص183، حدیث 7.)

 در روایت دیگر است: أبیَ اللّه أن یُجریَ الأشیاء الاّ باسبابها؛ خداوند ابا دارد که امور جز به اسباب آن جاری شود. (بحارالأنوار، ج2، ص 90، باب 14، حدیث 14 و 15 و همان، ص 168، باب 22، حدیث 1).

خداوند در آیاتی از جمله آیات 84 تا 95 سوره کهف به این نکته توجه می دهد که برای هر مقصود و مقصدی باید اسباب مناسب آن را شناخت، فراهم آورد و به کار گرفت.

اما از آن جایی که انسان شناخت دقیق و درستی از اسباب مناسب ندارد، در بیش تر اوقات به اسباب و وسایلی چنگ می زند که وسیله آن کار نیست یا کم تاثیرگذار است.  بنابراین در بیش تر اوقات انسان از جایی بهره مند می شود که امید بهره مندی از آن جا را ندارد. خداوند می فرماید:وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ؛ و روزی می کند او را از جایی که گمانش را نمی برد.(طلاق، آیه 3)

پس انسان باید امیدوارتر به چیزی باشد که بدان امید نداری. امام صادق(ع) می فرماید: کُنْ لِمَا لَا تَرْجُو أَرْجَی مِنْکَ لِمَا تَرْجُو؛ به آنچه امیدش را ندارى امیدوارتر باش تا به آنچه بدان امید داری.(کافی، ج 5، ص 83)

مصداقی از این امر کلی را خداوند در قرآن بیان کرده است: 1. حضرت موسی(ع) دنبال نار و آتش رفت و نور رسالت یافت.(نمل، آیه 7)؛ 2. ملکه سبا برای سلم و صلح رفت، اسلام آورد.(نمل، آیه 44)؛ 3. ساحران برای جایزه و تقرب به فرعون رفتند، تقرب به خدا نصیب آنان شد.(اعراف، آیات 114و 121 تا 123؛ شعراء، آیات 42 و 46 تا 48)