بي همرهي خضر

يکي از ادله کساني که قايل به استاد در مسير سير و سلوک عرفاني هستند، تمسک به آيات 65 و 66 سوره کهف و آيات قبل و بعد آن است. در اين آيات آمده که حضرت موسي(ع) که داراي علم الکتاب بر پايه وحي تشريعي است، براي کسب علم لدني و آگاهي از ملکوت و حقايق امور به ديدار عالم رباني مي رود که در روايات از آن به خضر(ع) ياد شده است. وي در اين ديدار که با دستور الهي همراه بود، خواهان تعليم علم لدني از سوي خضر مي شود و مي فرمايد: قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا؛ موسى به او گفت آيا تو را به شرط اينكه از رشد و بينشى كه آموخته شده‏ اى به من ياد دهى پيروى كنم.(کهف، آيه 66)

به نظر مي رسد که اين آيه بر خلاف مدعا، حتي شاهدي بر لزوم استاد گرفتن و همرهي خضر در کسب علم لدني نيست، چه رسد که دليلي بر اين مدعا باشد؛ زيرا پس از آزمون هاي سه گانه در چارچوب ضرب المثل برگرفته از همين آيه «تا سه نشه، بازي نشه»، معلوم مي شود که اين روش همرهي خضر نمي تواند موجب دسترسي شخص به علم لدني و علم رشدي باشد. از همين رو، در آخر حضرت موسي(ع) دست خالي باز مي گردد و خضر(ع) به ايشان مي فرمايد: هَذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ؛ اين زمان جدايى ميان من و توست.(کهف، آيه 78)

اصولا از نظر قرآن، علم لدني، علمي است که مستقيم از ذات الهي به شخص تعليم داده مي شود و از مصاديق «عندالله» نيست، بلکه از «من لدن علي حکيم» است. در اين صورت حضور واسطه نمي توانند مفيد باشد ؛‌در نتيجه هيچ تاثيري نيز  ندارد؛ زيرا علم حضوري و لدني با شهود قلبي شخص همراه است بي همرهي غير. اين علم لدني چيزي هم چون رويت و ديدن يا ارايه و نمودن از سوي خداوند است؛ بنابراين واسطه پذير نيست.

البته از نظر قرآن، معصوم به ويژه چهارده معصوم(ع) نقش سرمشقي را دارند تا شخص در مسير قرار گيرد؛ ولي عامل تعليم علم لدني نيست، بلکه عامل تعليم دست يابي سالک به تقوايي است که آن عامل تعليم لدني از سوي خدا است. (بقره، آيه 282؛ انفال، آيه 29؛ تکاثر، آيات 5 و 7 و آيات ديگر)

پس همرهي خضر(ع) براي راهنمايي است نه آن که القاي علم لدني کند؛ زيرا علم لدني را تنها خداوند القا مي کند. چهارده معصوم(ع) يک استثنا هستند؛ زيرا آنان نه تنها راهنمايي مي کنند بلکه مي توانند تصرفاتي بکنند که موجب تزکيه و تعليم شخص باشد(بقره، آيه 151؛ آل عمران، آيه 164، جمعه ، آيه و آيات ديگر) و اين تعليم و تزکيه زمينه ساز آن مي شود تا از سوي خداوند تعليم لدني انجام گيرد.

بنابراين ، اگر مراد از خضر راه همان معصوم(ع) باشد ، شکي نيست که توانايي تصرف دارد، ولي اگر مراد غير از چهارده معصوم باشد، اين همرهي نمي تواند تاثيرگذار باشد، چنان که حتي همرهي خضر(ع) تاثيرگذار نبوده است، چه رسد به کساني که به مقام دانش لدني ايشان نرسيده اند و خود را استاد راه سير و سلوک و طريقت مي دانند و دکان عرفان فروشي باز کرده اند.