عرفان اجتماعي

برخي گمان مي کنند عرفان و معرفت تنها با عزلت و گوشه نشيني و انجام عباداتي چون نماز و قرآن و ذکر و صوم و اعتکاف و چهل نشيني پياپي به دست مي آيد، در حالي که از نظر قرآن، معرفت نه تنها با اين امور بلکه با همه آن چه در شريعت آمده و در قالب احکام پنج گانه تبيين شده به دست مي آيد؛ از اين رو، گفته شده که طريقت حقيقت، شريعت است؛ يعني راه به دست آوردن حقيقت و کسب معرفت و بصيرت تنها با انجام اعمال شرعي است.
آيت الله بهجت (ره) خود در پاسخ اين جانب فرمودند: از اول توضيح المسايل تا آخرش را عمل کردن، راه حقيقت است.
خداوند خود در قرآن در آيه 21 سوره بقره مي فرمايد: يا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ‌؛ اي مردم پروردگارتان را که شما  و کساني که پيش از شما بوده را آفريده است، عبادت کنيد شايد تقوايي شويد.
در آيات 179 و 183 همين سوره بقره، مواردي چون عمل به عبادت روزه و قصاص کردن جنايت عمدي را به عنوان اعمال عبادي تقواساز مطرح مي کند. کسب اين نوع از تقواها موجب رسيدن به مقامي است که خداوند مستقيم به تعليم انسان مي پردازد.(بقره، آيه 282)  پس انسان اين گونه به يقين مي رسد که داراي مراتب سه گانه علم اليقين و عين اليقين(تکاثر، آيات 5 و 7) و حق اليقين است.(واقعه، آيه 95) پس پرده ها کنار مي رود و انسان به مقام رويت مي رسد.(همان و نيز : ق، آيه 18) و خداوند ارايه ملکوت و حقايق باطني مي کند و امور معرفتي و الهام تقوايي را مي بخشد.(بقره، آيه 138؛ انفال، آيه 28؛ طلاق، آيات 2 و 3؛ و آيات ديگر)
از نظر قرآن، عرفان حقيقي با همه اعمال عبادي و از راه شريعت  تحقق مي يابد؛ پس لازم است تا انسان به استعمار و آباداني زمين بپردازد(هود، آيه 61) و با کسب درآمد، خمس و زکات بدهد و دستگير مردم باشد و انفاق مالي داشته باشد(بقره، آيات 2 و 3)؛ زيرا تنها راه رهايي انسان از زيان ابدي و از دست دادن عمر اين سرمايه اصلي، انجام اعمال عبادي شخصي و اجتماعي است.(عصر، آيات 1 تا 3)
پس مشارکت در امور اقتصادي، اجتماعي، سياسي و دستگيري از مردم بخش مهمي از راه کسب معرفت و عرفان حقيقي است؛ يعني همان طوري که در شب نماز شب مي خواند، در روزها روزه مي گيرد و يا مدتي چله نشيني در ماه رمضان و شعبان و يا رجب انجام مي دهد، در کارهاي اجتماعي وارد مي شود؛ زيرا اين تنها راه رهايي از خسران و زيان ابدي است. بر همين اساس نيز پيامبر(ص) رفتار مي کرد و خداوند نقل مي کند که ايشان اين گونه عمل مي کردند:
وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنَ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَيَأْكُلُونَ الطَّعَامَ وَيَمْشُونَ فِي الْأَسْوَاقِ وَجَعَلْنَا بَعْضَكُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَتَصْبِرُونَ وَكَانَ رَبُّكَ بَصِيرًا ؛ و پيش از تو پيامبران خود را نفرستاديم ، جز اينكه آنان نيز غذا مى ‏خوردند و در بازارها راه مى ‏رفتند و برخى از شما را براى برخى ديگر وسيله آزمايش قرار داديم. آيا شكيبايى مى ‏كنيد ؟ و پروردگار تو همواره بينا است. (فرقان، آيه 20؛ و نيز آيات 7 تا 10)
عرفان اجتماعي را امام خميني (ره) به تجربت آزمود و به مردم آموخت. حکايت است شيخ  ابوالسعيد ابي الخير را گفتند: «فلان کس بر روي آب مي‏ رود.» گفت: «سهل است، بزغي و صعوه اي نيز برود». گفتند :«فلان کس در هوا پرد.» گفت:«مگسي و زغنه‏ اي مي‏پرد.» گفتند: «فلان کس در يک لحظه از شهري به شهري مي شود.» شيخ گفت:«شيطان نيز در يک نفس از مشرق به مغرب مي ‏شود. اين چنين چيزها را بس قيمتي نيست. مرد آن بود که در ميان خلق بنشيند و برخيزد و بخسبد و بخورد و در ميان بازار در ميان خلق ستد و داد کند و با خلق بياميزد و يک لحظه، به دل، از خداي غافل نباشد.»(اسرارالتوحيد)