معيار رد و قبول مقلدان

برخی از مردم به ظاهر اهل تعقل و عقلانیت و نیز تفکر و علم هستند، ولی وقتی در افکار و رفتار آنان تامل و دقت نظر می شود، معلوم می شود که نه تنها این گونه نیستند، بلکه در افکار و رفتار تابع ظنون غیر معتبر و تقلید کورکورانه غیر عقلانی هستند.

این مردم وقتی در برابر حقیقتی قرار می گیرند که یا سابقه ندارد یا شناختی نسبت به آن ندارد، معیار مخالفت و موافقت خویش نه بر عقل و علم بلکه تقلید محض می گذارند. از این روست که در معیار موافقت آنان نسبت به چیزی این است:إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُهْتَدُونَ ؛ ما پدران خود را بر آیینى یافتیم، و ما هم با پى گیرى از آنان راه یافتگانیم.(زخرف، آیه 22) از نظر قرآن، این سنت مقلدان نادان نابخرد است که هماره برای بیان علت موافقت می گویند: إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُقْتَدُونَ؛ ما پدران خود را بر آیینى و راهى یافته‏ ایم و ما از پى ایشان راهسپاریم و بدان اقتدا می کنیم.(زخرف، آیه 23)

خدا می فرماید: أَوَلَوْ کَانَ آبَاؤُهُمْ لَا یَعْلَمُونَ شَیْئًا وَلَا یَهْتَدُونَ؛ آیا هر چند پدرانشان چیزى نمى‏ دانسته و هدایت نیافته بودند، باز همان راه را می روید؟!(مائده، آیه 104) یا می فرماید: أَوَلَوْ جِئْتُکُمْ بِأَهْدَى مِمَّا وَجَدْتُمْ عَلَیْهِ آبَاءَکُمْ؛ هر چند هدایت کننده‏ تر از آنچه پدران خود را بر آن یافته‏ اید براى شما بیاورم؟!(زخرف، آیه 24)

مقلدان همان طوری که در موافقت چیزی معیار را سابقه و سنت نیاکان قرار می دهند، هم چنین در مخالفت با چیزی همین را مبنا قرار می دهند و کاری به عقل و علم ندارند، از این روست که می گویند: مَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِی آبَائِنَا الْأَوَّلِینَ؛ ما در میان پدران نخستین خود چنین چیزى نشنیده‏ ایم.(مومنون، آیه 24؛ قصص، آیه 36) آنان بر همان افکار و رفتار سنتی خویش پافشاری می کنند و بر آن تاکید داشته و علیه افکار و رفتار جدید مقاومت می کنند(ص، آیه 6) و می گویند: مَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِی الْمِلَّةِ الْآخِرَةِ إِنْ هَذَا إِلَّا اخْتِلَاقٌ ؛ این مطلب را در آیین اخیر نشنیده‏ ایم. این ادعا جز دروغ‏بافى نیست.(ص، آیه 7) در حقیقت دست به دامن هر چیزی می شوند تا از عقل و تفکر و علم بهره ای نبرند و بر همان سنت ها و افکار و رفتار پیشین نیاکان خویش باقی بمانند.

پس از نظر قرآن نفی و اثبات جاهلی بر معیار و مبنای تقلید باطل و کورکورانه است، نه تعقل و تفکر و تعلم.